جوان آنلاین: ایران در سال‌های اخیر با مشکل تحریم‌ها علیه تجارت خود روبه‌رو بوده و همین مسئله باعث کاهش حجم تجارت انرژی ایران در سال‌های اخیر شده است. با روی کار آمدن دولت سیزدهم تحول در تجارت انرژی ایران در دستور کار قرار گرفت. دو رویکرد کلیدی تمرکز بر سیاست پالایشگاه‌داری فراسرزمینی و همچنین تسهیل صدور مجوز برای شرکت‌های خارجی با رابطه مالی متنوع و جذاب جهت توسعه میادین مشترک ایران و همچنین بازارسازی تضمینی برای فروش نفت و گاز خروجی از میدان بوده که به باور کارشناسان توانسته است تجارت انرژی ایران را متنوع و متحول کند.
اولین استراتژی اتخاذ شده در دولت سیزدهم بر صادرات خدمات فنی و مهندسی متمرکز است. به جای سرمایه‌گذاری مستقیم در ایجاد زیرساخت‌های جدید پالایشگاهی ایران قصد دارد از تخصص خود برای نوسازی و بازسازی ظرفیت پالایشی غیرفعال استفاده کند. با هدف قراردادن کشور‌های همسو با زیرساخت‌های قدیمی پالایش ایران می‌تواند از بازار تضمین شده نفت‌خام خود استفاده کند. تسویه مالی صادرات نفت از طریق مبادله نفت‌خام با فرآورده‌های نفتی فرآوری شده در خروجی پالایشگاه‌های نوسازی شده جنبه حیاتی این استراتژی است. این رویکرد نه‌تن‌ها بازاری تضمین شده برای نفت خام ایران ایجاد می‌کند، بلکه تجارت نفت‌خام را در مقایسه با ابتدای دولت سیزدهم چهار برابر و رشد اقتصادی قابل توجهی را تقویت می‌کند.
راهبرد دوم دولت سیزدهم شامل جذب سرمایه‌گذاری خارجی و فناوری‌های نوین استخراج نفت و گاز است. این رویکرد با هدف شکستن انحصار بازیگران داخلی در توسعه میادین نفت و گاز، صنعت انرژی ایران را به گزینه‌ای جذاب برای سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی تبدیل می‌کند. ایران با صدور مجوز توسعه میدان برای شرکت‌های غیردولتی، بازار نفت و گاز خود را به روی بازیگران خارجی باز می‌کند. این به کشور امکان می‌دهد از تزریق سرمایه خارجی و فناوری‌های پیشرفته بهره‌مند شود که می‌تواند به طور قابل توجهی بر چشم‌انداز تجارت انرژی ایران تأثیر بگذارد. علاوه بر این، این استراتژی به تنوع بخشیدن به روابط مالی دولت با سرمایه‌گذاران حوزه نفت و گاز کمک می‌کند که منجر به تغییر در درآمد ارزی بودجه سالانه می‌شود.
مزایای اجرای استراتژی
اتخاذ این استراتژی‌ها چندین مزیت را برای تلاش‌های بازاریابی نفت خام ایران و تجارت کلی انرژی ارائه می‌دهد. با تمرکز بر خدمات فنی و مهندسی، ایران می‌تواند به بازار تضمین شده نفت خام خود دست یابد. نوسازی و بازسازی ظرفیت غیرفعال پالایش در کشور‌های همسو، فرصت‌های جدیدی را برای صادرات نفت‌خام ایران ایجاد می‌کند. سه برابرشدن تجارت نفت خام از طریق صادرات خدمات فنی و مهندسی به رشد اقتصادی قابل توجهی کمک می‌کند. این رشد پتانسیل کاهش اثرات نامطلوب تحریم‌های تجاری و تقویت اقتصاد ایران را دارد. ورود سرمایه‌گذاری خارجی و فناوری‌های روز به صنعت نفت و گاز ایران، رقابت پذیری آن را افزایش می‌دهد. شرکت‌های غیردولتی با واردکردن سرمایه و تخصص، ایران را به گزینه‌ای جذاب برای سرمایه‌گذاری خارجی تبدیل می‌کند. همچنین شکستن انحصار بازیگران داخلی در توسعه میدان نفت‌و‌گاز، روابط مالی دولت را متنوع می‌کند و درآمد ارزی بودجه سالانه را تغییر می‌دهد که این امر می‌تواند منجر به جریان درآمد پایدارتر و پایدارتر برای کشور شود.
تمرکز بر صادرات خدمات فنی و مهندسی
مهدی هاشم‌زاده مدیر گروه انرژی ماهد در رابطه با راهبرد‌های مهم ایران در زمینه حل معضل تجارت نفت خام ایران به «جوان» گفت: اولین راهکار برای بازطراحی تجارت انرژی ایران، تمرکز بر صادرات خدمات فنی و مهندسی بوده است، به این ترتیب به جای سرمایه‌گذاری مستقیم جهت ایجاد یک زیرساخت پالایشگاهی و صرف زمان و هزینه بالا، ایران به سمت بازارسازی تضمینی مبتنی بر نوسازی و بازسازی ظرفیت غیرفعال زیرساخت‌های پالایشی مستهلک شده کشور‌های همسو رفته است؛ بازاری مهم و کلیدی که در این رویکرد نیز مسئله تسویه مالی صادرات نفت از طریق تبادل نفت خام با فرآورده‌های نفتی فرآوری شده در خروجی همین پالایشگاه‌های بازسازی شده انجام می‌پذیرد که موجب شده است این رویکرد مهم علاوه بر بازارسازی تضمینی برای نفت خام ایران و گسترش چهار برابری تجارت نفت خام نسبت به ابتدای روی کار آمدن دولت سیزدهم، رشد اقتصادی قابل توجی نیز کسب کند.
وی در رابطه با راهبرد دوم ایران در زمینه شکستن انحصار توسعه میادین نفت و گاز و نوع جدید بازارسازی برای نفت خام ایران افزود: راهکار جدید و کلیدی دوم که در دولت سیزدهم اجرایی شده است، بحث ورود سرمایه‌گذاری خارجی و تکنولوژی‌های روز حوزه برداشت نفت و گاز به همراه بازار تضمینی در کشور‌های سرمایه‌گذار با تکیه بر شکست انحصار توسعه میادین نفت‌و‌گاز و تسهیل صدور پروانه بهره‌برداری از میادین کشور به شرکت‌های غیردولتی است که موجب خواهد شد صنعت نفت و گاز ایران به یک گزینه مهم و جذاب برای سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی تبدیل شود.
این کارشناس انرژی در رابطه با مزیت مهم این دو رویکرد کلیدی تحول در تجارت انرژی ایران اظهار کرد: مزیت کلیدی رویکرد جدید اتخاذ شده از سوی دولت سیزدهم عدم امکان تحریم تجارت انرژی ایران است. در این رویکرد علاوه بر اینکه ایران یک بازار متنوع و متحول شده در اختیار خود دارد، به دلیل تنوع ایجاد شده در بازار‌های جدید یافت شده، تحریم تجارت انرژی ایران بسیار سخت خواهد شد و این رویکرد تأثیر مستقیمی بر رشد اقتصادی ایران و محور قرارگرفتن بخش نفت و گاز ایران در زمینه توسعه اقتصادی کشور دارد.
وی در پایان گفت: ایران در سال‌های جاری با مشکل تحریم‌ها علیه تجارت خود روبه‌رو بوده است و همین مسئله باعث کاهش حجم تجارت انرژی ایران در سال‌های اخیر شده بود. با روی کارآمدن دولت سیزدهم تحول در تجارت انرژی ایران در دستور کار قرار گرفت. دو رویکرد کلیدی تمرکز بر سیاست پالایشگاه‌داری فراسرزمینی و همچنین تسهیل صدور مجوز برای شرکت‌های خارجی با رابطه مالی متنوع و جذاب جهت توسعه میادین مشترک ایران و همچنین بازارسازی تضمینی برای فروش نفت و گاز خروجی از میدان بوده که توانسته است تجارت انرژی ایران را متنوع و متحول کند.
سیاست مثبت دریافت فرآورده‌های نفتی در ازای ارائه خدمات و نفت به کشور‌های دیگر
احمد جانجان، کارشناس اقتصادی درخصوص این موضوع که قرار است در ازای ارائه خدمات و نفت به کشور‌های دیگر و سهامداری در پالایشگاه‌های آن‌ها نفتا، گازوئیل و بنزین دریافت کنیم و آن را به فروش برسانیم به «جوان» گفت: قطعاً فروش فرآورده‌های نفتی مانند بنزین نسبت به فروش نفت برایمان مزیت بیشتری دارد و به نفع ماست.
این کارشناس اقتصادی توضیح داد: فرآورده‌ها نسبت به نفت قابلیت تحریم‌پذیری ندارند و به همین دلیل دریافت نفتا، گازوئیل و بنزین از کشور‌هایی که به همکاری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی آن‌ها پرداخته‌ایم، برایمان منفعت دارد.
جانجان گفت: قطعاً در شرایط تحریمی فروش فرآورده‌ها نسبت به نفت برایمان بهتر است. مشتریان نقدتری برای فرآورده‌ها در دنیا وجود دارد و اعمال تحریم بر فرآورده‌ها نیز نسبت به نفت سخت‌تر است.
وی ادامه داد: در سیاست سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی به صدور خدمات فنی و مهندسی به کشور‌های هدف پرداختیم که این موضوع نیز برایمان سودمند است. هر چقدر بتوانیم به دیگر کشور‌ها به لحاظ فنی و مهندسی خدمات دهیم در آن‌ها نقش ایفا می‌کنیم.
این کارشناس اقتصادی توضیح داد: با تقویت ارائه خدمات فنی و مهندسی به کشور‌های دیگر می‌توانیم در ازای این خدمات درخواست‌هایی داشته باشیم. می‌توانیم در مقابل این خدمات عقد قرارداد‌هایی را با طرف مقابل داشته باشیم. همچنین ممکن است در ازای صدور خدمات فنی و مهندسی به کشور‌های دیگر، محصول خاصی را طلب کنیم.
وی ادامه داد: با توجه به ناترازی بنزین که برایمان به وجود آمده است، ارزیابی این است که در دور بعدی تحریم‌ها، بنزین با جدیت هدف قرار بگیرد. به همین دلیل نیاز است از روش‌های گوناگون مانند سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی به سمت رفع این نیاز کشور گام برداریم.
جانجان گفت: در شرایط تحریمی که فروش نفت کشور به شدت هدف قرار گرفته و تحریم شده است، استفاده از روش‌هایی مانند سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی و تبدیل نفت به فرآورده در کشور‌های هدف گزینه مناسبی برای بازارسازی برای فروش نفت کشور است. در دولت سیزدهم، سیاست خنثی‌سازی تحریم‌ها به طوری که آن‌ها ثمری برای اعمال‌کنندگان نداشته باشند، مطرح شد. مهم‌ترین راهکار برای فرار از گستره تحریم‌های بین‌المللی این است که از خام‌فروشی فاصله بگیریم و با تولید فرآورده‌های دارای پیچیدگی خاص بر گستره مشتریان خود بیفزاییم.
جانجان با اشاره به مزیت‌های سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی تصریح کرد: مشارکت در پالایشگاه‌های فراسرزمینی برایمان از جهات مختلف سودمند است و امکان تبدیل نفت به فرآورده را در کشور هدف برایمان فراهم می‌کند.
این کارشناس اقتصادی در پایان تأکید کرد: اگر بتوانیم به مشارکت در پالایشگاه‌های کشور‌هایی مانند چین بپردازیم و انتقال تکنولوژی به داخل را داشته باشیم، این روش نیز برایمان سودمند خواهد بود.
مقابله هدفمند و خنثی‌سازی تحریم‌ها در تحول سیاست‌های حوزه حکمرانی انرژی ایران
سهراب دل‌انگیزان، عضو هیئت علمی اقتصاد دانشگاه رازی نیز در گفتگو با «جوان» در خصوص سیاست سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی تصریح کرد: این سیاست مزیت‌های فراوانی برای کشور دارد و به هر لحاظ عالی است. از طریق همکاری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی به صدور خدمات فنی و مهندسی به کشور‌های دیگر مبادرت کردیم که بسیار سودمند است.
استاد اقتصاد دانشگاه رازی خاطرنشان کرد: قطعاً همان طور که بسیاری از کارشناسان تصریح می‌کنند، مشارکت در پالایشگاه‌های فراسرمینی به منزله بازارسازی تضمینی برای فروش نفت کشور است.
دل‌انگیزان گفت: همکاری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی بستری فراهم می‌کند که پالایشگاه کشور هدف را متناسب با نفت خام کشور خودمان تنظیم کنیم. این امر به معنای وابستگی کشور مقابل به نفت خام ماست.
وی ادامه داد: صدور خدمات فنی و مهندسی زمانی محقق می‌شود که ابتدا دستاورد‌هایی در داخل کشور کسب کرده و به لحاظ توان مهندسی به بلوغ رسیده باشیم. ظرفیت مازاد به خارج از کشور صادرات می‌شود.
دل‌انگیزان گفت: سیاست رشددادن دانش‌بنیان‌ها و دستیابی به توان فنی و مهندسی و صادرات این خدمات به خارج از کشور بسیار سودمند است. لازم است ابتدا ریشه‌های این نخبگان را به صنایع کشور وصل کنیم و سپس به صادرات خدمات بپردازیم. به این ترتیب از مهاجرت آن‌ها جلوگیری کنیم.
وی ادامه داد: با این موضوع موافقم که صدور خدمات فنی و مهندسی به دیگر کشور‌ها و سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی را مدیون حمایتی هستیم که از دانش‌بنیان‌ها به عمل آوردیم و نتایجی که از این رهگذر کسب کردیم.
استاد اقتصاد دانشگاه رازی خاطرنشان کرد: ما به دستاورد‌های دانش بنیانی در داخل کشور نیز نیاز داریم. در کنار اعمال سیاست سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی و ارائه خدمات به آن‌ها باید به فکر استفاده از این دستاورد‌ها در داخل کشور نیز باشیم.
دل‌انگیزان درخصوص این موضوع که قرار است در ازای ارائه خدمات یا نفت به کشور‌های هدف موادی مانند بنزین، گازوئیل و نفتا دریافت کنیم که قابلیت تحریم‌پذیری ندارند و به راحتی به فروش می‌رسند، تصریح کرد: این موضوع نیز از مزیت‌های دیگر طرح همکاری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی به شمار می‌رود و نوعی تهاتر است. در شرایطی که تحت تحریم‌های شدید هستیم و نمی‌توانیم نفت خود را بفروشیم، سیاست‌هایی مانند سهامداری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی راهکاری برای فروش نفت محسوب می‌شود.
